Monumenten

 

Het is Open Monumentenweekend! Ik ga er voor het eerst heen, en heb vooral gekozen voor monumenten in de provincie Utrecht, en één in Noord-Holland. Gebouwen die mijn interesse al langer hebben en dit weekend toegankelijk zijn. 

Toen ik nog in Utrecht woonde kwam ik hier regelmatig langs. Door de Open Monumentendag kan ik er nu een keer in: de voormalige Wolvenpleingevangenis. Dit terrein was eerst een militair bolwerk, later een fabriekslocatie. Vanaf 1856 werd het in gebruik genomen als gevangenis, deze werd in 2014 gesloten. Het pand is nu tijdelijk in gebruik voor evenementen en werkruimte. Er wordt nog nagedacht over een nieuwe definitieve bestemming.

Met de ferry van Amsterdam naar Zaandam.

Paleis van Justitie

boven: Stenen Silo, voormalige graansilo, nu woningen en bedrijven
onder: Pontsteiger, woningen

Het Hembrugterrein is een gebied van 42,5 hectare tussen Amsterdam en Zaandam. Na aanleg van het Noordzeekanaal werd deze langtong opgehoogd en kwam het beschikbaar voor gebruik. De naam verwijst naar de vroegere spoorbrug over het Noordzeekanaal. Vanaf 1895 werden op dit terrein vuurwapens, artillerie en munitie geproduceerd. In 2003 sloot het bedrijf de deuren en nam de natuur het verlaten gebied over, gebouwen raakten in verval. Vanaf 2011 is men begonnen met renovatie, doel was er een bedrijventerrein van te maken voor creatieve en innovatieve ondernemers. Vanaf 2014 zijn de hekken geopend voor publiek. Er zijn ondernemers gevestigd en er vinden evenementen en festivals plaats. 

Ik had altijd al interesse om er eens te gaan kijken, en dat werd aangewakkerd door het leuke programma Herbestemming waarin kunstenaar Piet Hein Eek herbestemde of nog nog leegstaande monumentale gebouwen bezoekt, waaronder ook het Hembrugterrein. Ik hoop in dezelfde fascinerende gebouwen rond te lopen als hij in de uitzending. Maar de meeste gebouwen zijn dicht, er hangt een enkele foto aan de muur. Dan maar door vervuilde ruiten spieken en foto's maken. Bij dit soort panden krijg ik altijd de behoefte om kunst te maken, theater, dans. 

In 2001 is documentair fotograaf Ruben Timman voor een reportage in Vietnam. Tijdens deze reis krijgt hij een bijzondere droom: hij bezoekt het 'Museum der Mensheid' en krijgt een rondleiding van Kofi Annan. Bij deze rondleiding doet hij een schokkende ontdekking: het museum verkeert in vervallen staat. De vitrinekasten zitten onder een dikke laag stof, alles is smerig, het glas is gebroken en het is er donker. Hij is verontwaardigd, want niemand lijkt zich er druk om te maken.

"De droom liet me niet los en zo ontstond het verlangen om middels foto's de schoonheid en waardigheid van de mens te midden van een gebroken wereld aan anderen te laten zien. Met die wens in mijn hart en mijn camera in de hand ben ik op pad gegaan en mijn droom groeide uit tot iets concreets: het Museum of Humanity."

Vanuit zijn overtuiging dat elk mens het waard is om waardig in beeld te worden gebracht heeft Ruben sinds de droom duizenden mensen geportretteerd, steeds op dezelfde manier: recht van voren, met een neutrale uitdrukking, zo puur mogelijk. Het Museum of Humanity heeft een (tijdelijke) plek gekregen in gebouw 8, het oudste monument op het terrein. 

In een ander gebouw, in voormalige opslagplaats Magazijn De Dood, is het Photo Museum ingericht, met nu de tentoonstelling 'Streets of the World' met foto's van Jeroen Swolfs. Hij begon in 2007 met dit project, wilde het straatleven fotograferen in alle hoofdsteden ter wereld. Hij legt de nadruk op de oplossing in plaats van het probleem, op eenheid in plaats van verdeeldheid. Vier ruimtes met werk van hem, bij iedere foto een uitleg in de vorm van 'waarom' en 'wat'.

China - Beijing

Waarom?
Ik vraag mij af wie het land bouwt dat zo snel groeit? Werkmieren, die tevreden moeten zijn met een kom soep en heel veel smog. Of helden van de werkende klasse die gerespecteerd worden in dit communistische paradijs. Het is een ongelofelijke prestatie, zelfs als er een hoge prijs voor wordt betaald. 

Wat?
Op de achtergrond het controversiële CCTV gebouw dat is ontworpen door de Nederlandse architect Rem Koolhaas, ook genaamd 'Grote Onderbroek' door minder enthousiaste bewoners. Ik vraag me af of deze mensen geloven in de propaganda op diezelfde Chinese TV.

India - New Delhi

Waarom?
Een land van uitersten. Ik koos één van de oudste straten van Delhi, Chandni Chowk, waren drieduizend mensen aan het wachten waren op hun enige maaltijd van de dag om 6 uur 's ochtends. Het voedsel werd door vrachtwagens aangeleverd, betaald door een particulier instituut gesponsord door driehonderd Sikh-families.

Wat?
Stapels vers gemaakte chapati's in de vrachtwagen worden uitgedeeld. Mensen die op de stoep wakker worden. Op de verre achtergrond het Rode Fort, waar de Mughal-heersrs woonden. Het is moeilijk te verkroppen dat de Indiase regering investeert in een kernwapenprogramma terwijl er onvoldoende voedsel voor het volk is. Maar deze mensen helpen ondanks dat zelf.

Irak, Bagdad

Waarom?
Mutannabi Street, de duizend jaar oude straat voor boekverkopers in Bagdad waar intellectuelen uit deze historische stad bijeenkomen, werd in 2007 door Al Qaida opgeblazen. Met internationale hulp is de straat gerestaureerd; boeken hebben het gewonnen van geweld. Het maakt me trots om hier door deze herbouwde straat te kunnen lopen. En foto's te maken van een kant van Irak die we niet vaak te zien krijgen.

Wat?
De autobom ontplofte tegenover een beroemd theehuis aan het eind van de straat. De eigenaar heeft bij de ontploffing vier zonen en een schoonzoon verloren, maar hij verkoopt nog steeds thee en praat met iedereen die zijn verhaal wil horen. Ondanks zijn grote verdriet gaat hij door. Naast een biografie van Hillary Clinton vond ik een exemplaar van Mein Kampf.

Benin, Cotonou

Waarom?
De economie vindt hier ook plaats onder de brug. Dit is een efficiënte strijkfabriek voor alle leeftijden. Ze werken hard voor een paar euro per dag.

Wat?
Hard werken vanaf zonsopkomst. De brug zorgt voor schaduw om het vol te kunnen houden in de ongenadige Afrikaanse hitte. Aan de linkerkant komt de gewassen kleding binnen, in het midden wordt het gestreken en gevouwen, aan de rechterkant gaat het weer naar de eigenaren, netjes ingepakt, die de schone kleren verkopen in de stad.

Zweden, Stockholm

Waarom?
Elke Zweed heeft wel een paar uurtjes doorgebracht in het amusementspark Gröna Lund in Stockholm. Het park staat vol met opwindende attracties, die de 'kalme' en 'beheerste' bezoekers laten schreeuwen en gillen zoals ze anders nooit doen. 

Wat?
Nadat ik deze foto had gemaakt, één van mijn favorieten, heb ik zelf ook een ritje in de zweefmolen gemaakt. Om te genieten van het uitzicht over de stad, de eilanden, de schepen en de schoonheid van de omgeving.

Centraal-Afrikaanse Republiek - Bangui

Waarom?
Er werd heftig gevochten in de hoofdstad Bangui toen ik aankwam. De straten waren zeer onveilig. Vrijwel alle bewoners waren naar het vliegveld gevlucht, meer dan honderdduizend vluchtelingen leefden onder de bescherming van Franse soldaten. Daarom koos ik dit vluchtelingenkamp op het vliegtuigkerkhof.

Wat?
Een stad wordt niet gedefinieerd door haar gebouwen, maar door de mensen die er in wonen en voor beweging zorgen. Soms leiden problemen tot nieuwe creatie en bedrijvigheid. Zolang er mensen zijn, gaat het leven verder. Voor mij gaat deze foto over volharding en hoop.

Wat een geweldig terrein, ik zou er graag willen wonen of werken. Het terrein zelf is al zo inspirerend.
Het terrein is dit jaar echter verkocht aan een projectontwikkelaar die volgend jaar gaat beginnen met het bouwen van nieuwbouwwoningen. Ik houd mijn hart vast en ben blij dat ik dit jaar gegaan ben.

De volgende dag bezoek ik monumenten in mijn eigen stad: Amersfoort.

Joodse begraafplaats uit de 17e eeuw, één van de vijf oudste joodse begraafplaatsen van Nederland. Joodse graven mogen in Nederland niet geruimd worden. In België wel, daarom begraven de Belgische joden hun doden in Putte, net over de grens. Een gids vertelt mooie verhalen over Joodse gebruiken rond het sterven en over teksten en symbolen op de stenen. Zo staat op een steen een soort kistje. Het blijkt het graf van een moheel, een besnijder. De verzamelde voorhuid wordt mee begraven. Als boeken niet meer bruikbaar zijn worden ze niet weggegooid maar begraven, zoals onder de kleine steen op de foto. De vergeelde afgebroken steen rechts ervan is van een rabbijn.

Stad van Cahen, aan de Muurhuizen, de beroemdste straat van de stad. Het pand is gebouwd in de jaren '80 naar het ontwerp van architect Abel Cahen, voor de Rijksdienst van Oudheidkundig Onderzoek, en verbond de nieuwbouw met de historische gebouwen van het voormalige Seminarie, tegenwoordig een woonzorgvoorziening. Er zijn zestien huurders in dit gebouw van eigenaar Stadsherstel Midden Nederland gevestigd. Veel huurders hebben een maatschappelijke, culturele of creatieve signatuur. Toen de Van Rossums dit gebouw bezochten tijdens hun uitzending over Amersfoort waren ze lovend. Om de 6 weken is er een nieuwe tentoonstelling in het gebouw.

Vanaf 1390 was het St. Pieters Gasthuis een tehuis, waar zieken en oude mensen werden verzorgd. In de negentiende eeuw fuseerde het St. Pieters Gasthuis met het Bloklandsgasthuis. Hierdoor ontstond een complex met een aparte mannen- en vrouwenzaal, een kapel, aparte eetzalen, een Regentenhuis en diverse bijgebouwen. Het is te danken aan het resoluut ingrijpen van rijksbouwmeester dr. P.J.H. Cuijpers dat de Mannenzaal en de Kapel gespaard zijn gebleven bij de nieuwbouw van het St. Pieters & Bloklands Gasthuis. Je kunt er tweeëntwintig bedstedes bekijken en een indruk krijgen van de leefomstandigheden van de mannelijke gastelingen.

De geschiedenis van de Mariënhof begint wanneer de Celzusteren in 1479 een klein klooster bouwen. Niet veel jaren later delen de zusters dit klooster met een groep Augustijner monniken, die na het sterven van de laatste Celzuster het klooster overnamen. Omstreeks 1600 kreeg de Mariënhof een nieuwe functie en was het ruim 300 jaar een Burgerweeshuis. Begin jaren ’90 vestigde Jon Sistermans twee restaurants in de Mariënhof, die niet lang daarna beiden een Michelin-ster kregen. Ik heb er ook een keer erg lekker en erg duur gegeten. Het gebouw wordt nu gebruikt als evenementenlocatie, met een wijnbar en een serre waar je taarten kunt eten.

Het huis met de paarse ruitjes - voormalig 18e eeuws woonhuis van een Joodse tabakshandelaar en bankier. Je moet van tevoren gratis kaarten bestellen voor een rondleiding, en die zijn meestal al dagen van tevoren op. Dit jaar ben ik er op tijd bij. De ramen van het pand hebben hun kenmerkende paarse kleur gekregen door het mangaan, dat in het glas verwerkt is en dat door de invloed van het licht een blauw/paarse verkleuring laat zien. Het pand heeft enige tijd gediend als verblijfplaats voor stadhouder Willem V, en werd halverwege de 19e eeuw gekocht door de Zusters van Onze Lieve Vrouw van Amersfoort, die een klooster van het gebouw maakten.
Momenteel wonen er nog zo'n zestig zusters, aan het huis is een groot verzorgingshuis gebouwd. En dat is nu het mooie van Open Monumentendag. Dat je nieuwe dingen leert over je eigen stad en achter gevels kunt kijken waar je normaal gesproken alleen maar langs fietst. Achter het huis blijkt nog een grote kerk te staan, nooit geweten!