Met mijn zus ga ik naar het Fotomuseum en het Gemeentemuseum naar Den Haag, voor de dubbeltentoonstelling van Erwin Olaf. Ter ere van zijn 60-jarige verjaardag is er een grote overzichtstentoonstelling. Ik kende nog weinig werk van hem, eigenlijk alleen de portretserie Mind of Their Own, van kinderen met het Down-syndroom.
Sisters, uit de serie Squares.
Squares is de verzamelnaam voor de op basis van middenformaat negatieven (6x6 cm) gemaakte foto's die Erwin Olaf tussen 1983 en 1993 vervaardigde. Elke foto is tot stand gekomen in de studio. De werken zijn exemplarisch voor de fotografie van de jonge fotograaf: ze zijn gestileerd, snedig en expoliciet.
Presov, uit de serie Borek Sípek.
De Tsjechische architect en ontwerper Borek Sípek vroeg Erwin Olaf om foto's te maken voor de catalogus van zijn tentoonstelling. Samen reisden ze naar de Slowaakse stad Presov, waar ze mensen van het Romavolk inhuurden als modellen. Zij poseerden met ontwerpen van Borek Sípek.
In een hal in het Gemeentemuseum staat een hokje, onderdeel van de installatie The Keyhole. Aan beide zijden is een gesloten deur, met een stoel en een koptelefoon. Op het bordje staat: achter deze deuren spelen zich twee scènes af. Door het ene sleutelgat is een vrouw te zien die een kind naar bed brengt. Via het andere sleutelgat bespieden we een man in precies dezelfde situatie. De vrouw en de man maken vrijwel identieke bewegingen, maar hun handelingen wekken niet dezelfde impressie. De portretten op de buitenkant wenden hun gezicht af in schuld en schaamte. Alhoewel er feitelijk niets opmerkelijks te zien is, lijkt niet alles in orde.
de koninklijke familie
The Family Visit, the Niece, uit de serie Palm Springs.
Bordje: De Amerikaanse luxestad Palm Springs ligt in de woestijn, ten oosten van Los Angeles. Toerisme is er de grootste bron van inkomsten, er werden op grote schaal hotelcomplexen, golfbanen en windmolenparken uit de grond gestampt. Met deze serie gaat Erwin Olaf in op de relatie tussen een geconstrueerde droomwereld en de werkelijkheid. De foto's vertellen het verhaal van de mens die de confrontatie met de realiteit ontwijkt en zich steeds dieper terugtrekt in zijn 'gated communities'. Geweldige titel. Roept voor mij meteen een sfeer op.
Bordje: Vanaf 2000 begint Erwin Olaf te fotograferen in een kenmerkende stijl. Elk detail van de beelden die hij maakt is geënsceneerd. Zelfs de kamers op de foto's zijn decorstukken die speciaal voor de gelegenheid worden gebouwd. Aan elk beeld werkt een team van tientallen (amateur)modellen, acteurs, stylisten, visagisten, set designers en technici. Erwin Olaf is als een regisseur op een filmset. De beeldtaal van zijn werken doet denken aan de taal van reclame.
Daarnaast wordt Olaf geïnspireerd door de Hollandse meesters uit de zestiende en zeventiende eeuw; zijn fotografie wordt gekarakteriseerd door delicaat licht en subtiele details. Een glinsterende traan, een deur die op een kier staat of een telefoon in de hoek van een kamer suggereren een verhaal.
Caroline Portrait, uit de serie Grief
Troy Portrait, uit de serie Grief
Barbara, uit de serie Grief.
Bordje: Grief verbeeldt het allereerste moment van reactie, zoals het opwellen van tranen na het beëindigen van een droevig telefoongesprek. Olaf werd tot het maken van de serie geïnspireerd door foto's van Jacqueline Kennedy na de moord op haar man, de Amerikaanse president John F. Kennedy in 1963. De serie is tegelijkertijd een onderzoek naar het ensceneren van emotie: kunnen gevoelens in de studio indringender in beeld worden gebracht dan in het echte leven?
Deze serie Grief raakt mij het meest. Wat ik bij de foto's van de koninklijke familie mooi vind is dat hij 'gewone mensen' op de foto heeft weten te zetten. Maar bij Grief maakt hij met een enkele foto een complete film. Mijn creatieve hart gaat sneller kloppen. Ik zou spelers in de houdingen van zijn modellen willen zetten en ze van daaruit laten improviseren. Met en vooral ook zonder tekst.
Foto boven: Male Nude No. 03, uit de serie Skin Deep
Foto onder: Reclining Nude No. 07, uit de serie Skin Deep
Male Nude No. 01, uit de serie Skin Deep
Bordje: Het naakte lichaam - door Erwin Olaf vaak op expliciete of provocerende wijze gefotografeerd, maar soms ook esthetisch of intiem in beeld gebracht - is volgens hem een cruciaal onderdeel van de westerse kunstgeschiedenis en staat centraal in zijn oeuvre. Met zijn naaktfoto's reflecteert Olaf veelal op hoe de maatschappij met het ontklede lichaam omgaat. In Skin Deep plaatst hij het lichaam op een voetstuk. De serie is een ode aan de schoonheid van het menselijk lichaam ten tijde van toenemende preutsheid en censuur.
Foto rechtsboven en linksonder: Clärchens Ballhaus Mitte, uit de serie Berlin. Foto linksboven: Porträt 09, uit de serie Berlin. Foto rechtsonder: Porträt 08, uit de serie Berlin
Bordje: Voor Erwin Olaf is de metropool Berlijn, die zichzelf meerdere keren na donkere tijden wist te hernieuwen, een belichaming van de veerkracht van democratie. De serie Berlin benadrukt parallellen tussen het roerige Interbellum en onze huidige tijd. In de gouden jaren twintig ontwikkelde Berlijn zich tot een progressieve stad die gekarakteriseerd werd door vrijheid van expressie en culturele diversiteit. Tegelijkertijd was het Interbellum een tijd van politieke onrust en werden liberale waarden van verschillende kanten bedreigd. Olaf verbeeldt deze spanning in Berlin door de macht die de jeugd heeft ten opzichte van de oudere generatie te onderzoeken. Hoe zou de wereld eruit zien wanneer de jongere generatie het roer in handen heeft?
Ik ben verbaasd door de bewegende beelden en korte films, ik wist niet dat hij die ook maakte. Zo is er The Troubled, gemaakt naar aanleiding van de aanslag op concertzaal Bataclan in Parijs. Maar ook de korte film Rain, waarin de ledigheid van het wachten op niets wordt getoond. De beelden hebben iets van Edward Hopper, maar ook zeker van Alex van Warmerdam.
En zo ben ik aangenaam verrast na een middag Erwin Olaf. Ik had meer 'platheid' verwacht, meer gekunsteld werk. En ook al zijn de foto's tot in alle details geënsceneerd, ze vertellen verhalen en hebben meerdere lagen die mij kietelen om ook aan het werk te gaan.