Het is weer tijd voor de Open Monumentendagen. Het landelijke thema dit jaar is: Gebouwd om te blijven - Erfgoed en Architectuur. Ik heb me voorgenomen om nu eindelijk eens twee beroemde monumenten in mijn stad te bezoeken waar ik vaak langs kom maar nog nooit in ben geweest: de Koppelpoort en de Dieventoren. Maar ook een aantal andere, minder bekende gebouwen staan op mijn lijstje. Het blijft bijzonder om achter deuren te kunnen kijken die normaal gesproken gesloten zijn voor publiek.
Sint-Ansfriduskerk
Deze rooms-katholieke kerk werd in 1915 gebouwd. Het ontwerp was van Wolter ter Riele, die zijn opleiding deels genoot bij Pierre Cuypers. De kerk is toegewijd aan de Heilige Ansfridus, één van de bisschoppen van Utrecht rond 1000. Ansfried, oorspronkelijk een edelman, was ook de stichter van de Abdij van Thorn en van het Benedictijnerklooster de Hohorst op de Heiligenberg in Leusden.
Er lopen redelijk wat mensen rond maar die zijn vooral bezig met het klaarmaken van de kerk voor de dienst op zondag. Ze maken geen oogcontact of vertellen iets over het gebouw. Buiten loopt een volwassen vrouw, behorend bij de geloofsgemeenschap, in een Dirndl-jurk. Haar outfit detoneert aangenaam met de mannen in hun donkere pakken.
Sociëteit Amicitia
Dit voormalige belastingkantoor biedt sinds 1995 onderdak aan de in 1836 opgerichte Sociëteit Amicitia. Het doel van de sociëteit is: '…om aan de leden van de vereniging gelegenheid te geven tot ontspanning en gezellig verkeer.' De sociëteit telt rond de 350 leden. In principe wordt bij bijeenkomsten niet over werk gepraat en worden er ook geen visitekaartjes uitgewisseld. Uiteraard weten leden elkaar te vinden als ze hulp nodig hebben.
Bridgezaal
Restaurantzaal
Eenmaal lid van de sociëteit heb je onbeperkte toegang tot de sociëteit die de rol van een tweede huiskamer vervult. Wekelijks zijn er vaste activiteiten waaraan een lid kan deelnemen. Denk hierbij aan de Herenavond voor alle leden, die start met een borrel en aansluitend een goed verzorgd driegangendiner. Tevens zijn er regelmatig lezingen en tal van activiteiten, binnen en buiten de sociëteit. Zo was er een lezing over de laatste ontwikkelingen in Oekraïne en de gevolgen voor de Koninklijke Marechaussee. Eerder kwam Mart de Kruif langs om zijn mening te geven over de conflicten in de wereld en hebben de leden zich laten informeren over de kansen en bedreigingen van Amersfoort aan Zee.
De voormalige loketten van het belastingkantoor zijn nog duidelijk zichtbaar. In de gangen een verdieping lager hangen moderne kunstwerken, vaak van Amersfoortse kunstenaars. Deze verenigingen speelden sinds de 18de eeuw een belangrijke rol in het sociale leven. Voor een spelletje kaart, een drankje en een goed gesprek konden de heren uit de midden- en hogere klasse terecht bij een van de vele sociëteiten, zoals Amicitia.
Lidmaatschap van Amicitia staat open voor heren vanaf achttien jaar. Indien iemand belangstelling heeft voor het lidmaatschap van Amicitia kan hij dat kenbaar bij het secretariaat. Belangstellenden maken eerst een kennismakingsperiode door. Zij zullen gedurende deze periode de sociëteit regelmatig bezoeken, en worden hierin begeleid door een ervaren lid. Gedurende deze periode zullen ze de sociëteit en haar leden leren kennen, en kennis nemen van de waarden en normen binnen de sociëteit. Indien de kennismakingsperiode wederzijds bevalt, kunnen ze kandidaat-lid worden. Leden worden geacht zich te houden aan de geschreven en ongeschreven regels van het sociëteitsleven: op de Herenavonden is een stropdas verplicht, vertrouwelijkheid, correcte omgangsmanieren en het vermijden van commerciële bezigheden binnen de sociëteit zijn daar voorbeelden van. Ze blijven kandidaat-lid gedurende het eerste jaar van het lidmaatschap.
Er vinden congressen en concerten plaats. De biljartzaal biedt vier wedstrijdtafels. Er is een kegelbaan, en een eigen ruimte voor pokeren. Er is een schaakgroep, bridgeclub en een klverjasgroep. Een informele borrel drinken is mogelijk aan de grote bar op de begane grond, of de kleine, intieme bar in de kelder. Ook is er een wandelvereniging.
Heren praten niet over geld, zeker niet op hun club. Op die regel geldt één uitzondering. Elke maand komen de 16 leden van Beleggingsstudieclub Amicunia bij elkaar. Na de Algemene Beschouwing over de stand van de economie, de (wereld-) politiek en de beurs, vindt een levendige discussie plaats met als resultaat het gezamenlijk vastgestelde beleggingsbeleid.
Jaarlijks worden er evenementen georganiseerd zoals een autorally, zeilregatta en golfreis.
Het bezoek bevestigt al mijn vooroordelen. Vriendelijke maar ook deftige mannen die enigszins bekakt spreken. Ik durf niet echt kritische vragen te stellen. Ik praat de mannen eerder naar de mond door te zeggen dat ik het een eer vind hier te mogen zijn. Ik kots van mezelf maar de mannen gaan er wel van glimmen. Eén van hen wijst me op de Damessociëteit Gaudia die maandelijks bijeenkomt in het gebouw van Amicitia. Op hun website staat: Gaudia biedt vrouwen de mogelijkheid elkaar te ontmoeten. Vrouwen uit Amersfoort en omstreken die graag dames met andere ideeën en andere invalshoeken spreken. Naast de reguliere bijeenkomsten is er regelmatig aandacht voor actualiteiten uit politiek, bedrijfsleven, cultuur of bestuur. Dit alles in een ontspannen sfeer, onder het genot van een hapje en een drankje. Belangrijke steekwoorden hierbij zijn: gastvrouwschap, iedereen is welkom, interesse voor elkaar, je bent mooi zoals je bent, plezier, ontspannen.
Helemaal prima natuurlijk dat mannen de behoefte hebben om samen te kegelen. Ik snap alleen niet goed waarom dat zo omgeven moet worden met regels, geheimzinnigheid en beslotenheid.
Logegebouw Vrijmetselaren
Vrijmetselarij draait om persoonlijke ontwikkeling en bewustwording, waarbij leden streven naar een hoger niveau van zelfkennis en verantwoordelijkheid. Intellectuele verdieping, in vrijheid zoeken naar antwoorden op levensvragen. Symbolen en rituelen dienen als middelen voor innerlijke reflectie en groei, waarbij leden worden aangemoedigd om naar vermogen bij te dragen en te bouwen aan een betere samenleving. Al generaties lang wordt gewerkt aan waarden als vrijheid, verdraagzaamheid, broederschap en inzicht.
In Nederland zijn circa zesduizend vrijmetselaren. En de Amersfoortse Loge Jacob van Campen bestaat uit circa veertig leden. De naam is een eerbetoon aan Jacob van Campen, een Amersfoortse bouwmeester die bekendstaat om architectonische meesterwerken zoals het Paleis op de Dam en het Mauritshuis. Net als hij, geloven de vrijmetselaren in de kracht van creativiteit, structuur en verdieping. Het lidmaatschap staat open voor vrije mannen van goede naam die 18 jaar of ouder zijn. Met vrij wordt bedoeld 'vrij van dogma's en vooroordelen'. Een vrijmetselaar moet een goede reputatie hebben. De Vrijmetselarij doet niet aan ledenwerving en je hoeft niet te worden gevraagd. Je bent één jaar leerling, daarna kan je verder groeien.
Op de website: Vrijmetselarij kan worden gezien al een praktische vorm van filosofie. Deze praktische filosofie betreft drie facetten. Het eerste facet is de persoon zelf. Wie ben ik eigenlijk en hoe ben ik geworden wie ik ben. Heb ik reden om daarover tevreden te zijn of is er reden voor verbetering en hoe geef ik daaraan inhoud. Het tweede facet betreft de verhouding tot de ander. Wat betekent de ander voor mij en mijn ontwikkeling. Kan ik een volledig mens worden zonder de anderen. Ben ik op mijn beurt de ander echt tot steun in zijn ontwikkeling. In hoeverre schep ik ruimte voor de ander. En als ik mij daarvan voldoende bewust ben, hoe geef ik daaraan dan concreet inhoud. Het derde facet betreft de plaats van de persoon in de context van de kosmos. In hoeverre ben ik mij bewust van mijn rol in het grotere verband en doe ik daarvoor genoeg.
Wereldwijd zijn er zo'n zes miljoen vrijmetselaren. Zij zoeken hun eigen route door het leven. In de folder staat: Je bent op zoek naar wijsheid, innerlijke kracht en schoonheid. Je wilt jezelf ontplooien. Intellectueel, sociaal en spiritueel. Sterker denken. Duidelijker zeggen wat je bedoelt. Dieper voelen waar je in het leven staat. Beter mens worden. Jezelf verwerkelijken. Je leert jezelf beter kennen, in zingevingsmomenten. Om niet te oordelen over de ander en jezelf. Het maakt niet uit waar je waarden vandaan komen, als je maar het goede zoekt.
Er zijn in de loge in Amersfoort meerdere groepen, allen voor mannen. In andere steden zijn ook een paar vrouwengroepen. Er zijn twee soorten bijeenkomsten.
1. De comparities waarbij één van de leden een presentatie geeft over het jaarthema of een onderwerp dat hem bezig houdt. Daarna is er ruimte voor vragen en een gesprek.
2. Open loges vinden plaats in de werkplaats, ook wel Tempel genoemd, een aparte ruimte die is ingericht voor de uitvoering van onze ritualen. Bij die rituelen wordt op zinnebeeldige wijze het onderwerp van de bijeenkomst, bijvoorbeeld de inwijding van een nieuw lid, tot uitdrukking gebracht. De leden kleden zich in rokkostuum, met een schootsvel en witte handschoenen.
Weer een kijkje in een (mannen)wereld waar ik geen weet van had. Eén van de leden vertelt ons uitgebreid over de vrijmetselarij en beantwoordt de vele vragen van vooral één bezoekster. En toch krijg ik er geen vat op. Ik krijg niet echt een duidelijk beeld van hoe de bijeenkomsten eruit zien. Wat ik me bij de symbolen moet voorstellen. Misschien omdat ze de mist toch ook wel in stand willen houden. Of omdat het nu eenmaal niet te verwoorden valt. De filosofie spreekt me aan. Het werken aan een betere zelf en een betere samenleving. Maar waarom vooral voor mannen? Waarom de mijns inziens vage taal? Wat voegt die symboliek toe?
Oud-Katholieke kerk Heilige Georgius
In de stromende regen fiets ik langs de Koppelpoort. Er staat een lange rij van mensen in een poncho of met een paraplu. Ik laat de poort zitten en fiets door naar de kerk. Voorheen was er op deze plek een begijnhof, een weeshuis en een schuilkerk. De huidige kerk werd in 1927 gebouwd.
De Nederlandse naam voor Georgius is Joris, beschermheilige van Amersfoort. Hij was een militair die in het begin van de vierde eeuw de marteldood stierf. Hij staat centraal in de legende van Joris en de draak. Het verhaal ging dat Sint Joris een koningsdochter uit de klauwen van een kwade draak had gered. D
Naast Open Monumentendag vindt op zaterdag ook het Groot Amateurkujnst Festival plaats. Op veel plekken is er muziek, dans en theater. Als ik deze kerk inloop klinkt een koor. Tot mijn verrassing blijkt een collega van me mee te zingen.
Tussentijd
Ik maak een uitstapje naar de Frans en Hilde Hof. Een oase in de drukke binnenstad, een verborgen tuin waar tot en met dit weekend de tentoonstelling Tussentijd plaatsvindt. De enorme regenbui nodigt niet uit om rustig de tijd te nemen de kunstwerken te bekijken.
Davitha van de Kuilen - Dit is mijn lichaam
Op de serie prenten van Davitha vervaagt de afbeelding van een lichaam langzaam en geleidelijk. Net zo lang totdat de vervaging bijna compleet is en het lichaam bijna niet meer herkenbaar is. De enkele drukgang die zij op het katoen toepaste, benadrukt nog eens de kwetsbaarheid van persoonlijke groei. Juist in die kwetsbaarheid zoekt Davitha naar veerkracht en verbinding en ontmoeting met de ander. Zodat die zich herkend voelt en veilig.
“Het gaat vaak over levenslessen en levenskunst.
Daarbij schuw ik niet om pijn, gebrokenheid, en gevoelens van angst en hoop te verbeelden. Kortom: Kunst als zoektocht naar de essentie van leven.”
Catinka Kersten - De toren
Dit werk heb ik al eerder gezien maar blijft fascineren.
De toren is opgebouwd uit kleine vriendelijke mensfiguren die zich in saamhorigheid en volkomen eensgezind concentreren op hun binnenwereld. Zo laten ze de waan van alledag en de buitenwereld even aan zich voorbijgaan.
De Armen de Poth / Sint-Rochuskapel
Ooit woonde ik om de hoek van dit hofje, maar ik kwam er niet vaak. Iedere keer dat ik er kom, neem ik me voor het vaker te bezoeken, het is zo'n unieke plek in het centrum.
In de tweede helft van de 14e eeuw was er een aantal leken in Amersfoort dat zichzelf 'Broederschap van de Heilige Geest' noemde. Deze broederschap handelde volgens de Zeven Werken van Barmhartigheid, gaf zorg aan zieken (waaronder pestlijders) en gaf 'arme thuyssittende' wekelijks eigen gebakken brood, boter en andere producten van eigen landerijen rondom Amersfoort. Deze 'proven' voor de 'proveniers' werden in de volksmond 'de Poth' genoemd, waardoor de broederschap bekend werd als 'de Pothbroeders'.
De kapel is gewijd aan Sint-Rochus. Dat is de beschermheilige van de pestlijders, die hier tot het einde van de 17e eeuw werden verpleegd. Vanwege de reformatie aan het eind van de 16e eeuw mochten er in de kapel geen Heilige Missen meer worden gelezen en kwam er een eind aan zijn religieuze functie. Tegenwoordig wordt de kapel gebruikt voor huwelijkssluitingen, intieme culturele manifestaties, muziekuitvoeringen, lezingen etc.
In de 16e eeuw kwamen de Celzusters, die in Amsterdam in financiële problemen waren gekomen, op het terrein van De Poth wonen. Zij verbleven enkele tientallen jaren in de Celzusterenkamer, het oudste deel van het Provenhuis of Hoofdgebouw en verpleegden voornamelijk mensen die leden aan de pest in het Pesthuis en de pesthuisjes op het terrein. Leegstaande pesthuisjes werden gratis beschikbaar gesteld voor oudere mensen die geen dak boven hun hoofd hadden. Dat was het begin van het bouwen van kleine woningen op het terrein in de periode eind 19e begin 20e eeuw. Daarmee kreeg het complex van Hoofdgebouw, Sint-Rochuskapel (1500) en uiteindelijk 48 woningen het karakter van een hofje. Tot 1975 werd er in het hofje wekelijks brood uitgedeeld.
Het hofje bestaat nu uit huurwoningen, bestemd voor oudere vooral alleenstaande Amersfoorters met een bescheiden inkomen. De 48 huisjes zijn gemoderniseerd en hebben nu een douche, CV en een dakkapel. Het College van Regenten vormen het bestuur. Een binnenvader vormt de schakel tussen de bewoners en de regenten en is verantwoordelijk voor het dagelijks beheer van het hofje.
Ook bij de Dieventoren staat een rij en ik houd het voor gezien. Het was leuk, en interessant, om weer wat nieuwe plekjes Amersfoort te bezoeken. Wordt vervolgd.
Informatie op deze pagina komt van:
* Open Monumentendag
* Sociëteit Amicitia
* Societeit Gaudia
* Loge Jacob van Campen
* folder Tussentijd van Galerie de Ploegh
* Hofje de Poth - Wikipedia
* Hofje De Armen de Poth Amersfoort